Waarom de woorden ‘overgewicht’ en ‘obesitas’ problematisch zijn

Voor ons hangen er geen vooroordelen meer vast aan het woord ‘dik’. Wij gebruiken het daarom overal: op onze website, sociale media en in presentaties die we geven. Wij pleiten er ook voor dat andere mensen ‘dik’ gebruiken, bijvoorbeeld in de media. Hoe vaker het woord op een neutrale manier voorkomt, hoe minder stigma het heeft.

Alleen weten we ook dat het woord ‘dik’ op dit moment nog altijd negatief is in onze maatschappij. Veel mensen willen het daarom niet gebruiken en zoeken naar alternatieven. Ze komen dan uit bij de termen ‘overgewicht’ en ‘obesitas’, omdat ze denken dat die neutraal zijn. Dat is helemaal niet geval en in dit artikel leggen we uit waarom die woorden problematisch zijn.

Medisch probleem

De woorden ‘overgewicht’ en ‘obesitas’ worden als een goed alternatief beschouwd, omdat het medische termen zijn. En veel mensen denken dat woorden uit de medische sector objectief zijn. Het tegenovergestelde is waar: het medische aspect maakt het net heel stigmatiserend.

De categorieën ‘overgewicht’ en ‘obesitas’ zijn onderdeel van de BMI en dat systeem maakt een medisch probleem van dikke lichamen. Als een bepaalde verhouding tussen je lengte en gewicht boven een specifiek cijfer zit, dan ben je ongezond. Het maakt niet uit of je gezondheidsaandoeningen hebt of wat je leefstijl is, enkel dat cijfertje bepaalt dat je gezondheid een probleem is.

Je plakt dus letterlijk een label (‘ongezond’) op een groep mensen die dan in contrast staan met de rest van de bevolking. Dat is zowat de definitie van stigma.

Gewicht ≠ gezondheid

‘Overgewicht’ en vooral ‘obesitas’ worden beschouwd als een medische aandoening. Daardoor bestaat het idee dat er ook een behandeling voor moet zijn. In de praktijk is de ‘oplossing’ altijd gewicht verliezen, wat aantoont dat gewicht als belangrijkste factor beschouwd wordt in de gezondheidstoestand van mensen. Dat klopt niet, want er zijn heel wat andere factoren die onze gezondheid beïnvloeden.

Toch blijft de algemene overtuiging dat een hoog gewicht de oorzaak is van gezondheidsproblemen. Ook in de gezondheidszorg lijkt dat de standaard te zijn, waardoor de focus vooral ligt op het gewicht van patiënten. In combinatie met de (onbewuste) vooroordelen die zorgverleners hebben over dikke mensen, leidt dat tot gewichtsdiscriminatie in de zorg.

Het BMI-systeem – dat bovendien helemaal niet zo wetenschappelijk is als de meeste mensen denken – zorgt dus voor stigma én discriminatie. En alle woorden die daarbij horen, doen dat ook.

Volgegeten

Ook als we de woorden ‘overgewicht’ en ‘obesitas’ buiten de BMI bekijken, blijven ze problematisch. De term ‘overgewicht’ impliceert namelijk dat er een ‘normaal’ (aka juist) gewicht is waar je over zit. Met andere woorden: jouw gewicht, jouw lichaam, is fout.

‘Obesitas’ komt van het Latijnse woord ‘obesus’, wat ‘volgegeten’ betekent. Je hebt jezelf dus dik gegeten. Nu is die betekenis voor de meeste mensen niet meer gekend, maar het maakt heel duidelijk wat mensen dachten over de reden waarom iemand dik was.

Die vooroordelen zijn nog altijd aanwezig in onze maatschappij. Er wordt over het algemeen gedacht dat dikke mensen gewoon wat minder moeten eten en wat meer moeten bewegen om af te vallen. Gewicht is dan ook iets wat je individueel kan controleren door je gedrag te veranderen. Als je dik bent, kies je daar zelf voor.

Die overtuiging zorgt ervoor dat dikke mensen worden gezien als gulzig, lui, ongedisciplineerd, en nog een hele hoop andere negatieve dingen. En dat zorgt er dan weer voor dat dikke mensen gediscrimineerd worden in onze maatschappij, bijvoorbeeld wanneer ze minder snel aangenomen worden en meer moeten betalen voor verzekeringen.

Persoon-eerst-taalgebruik

Tegenwoordig horen we steeds meer het argument dat we ‘people-first language’ moeten gebruiken om het stigma te verminderen. In plaats van ‘obese mensen’ moeten we ‘mensen met obesitas’ gebruiken. Het eerste zou mensen reduceren tot dat ene aspect (gewicht), terwijl het tweede de mens centraal blijft stellen. En dat is dus minder stigmatiserend volgens bepaalde ‘experts’.

Alleen wordt persoon-eerst-taalgebruik enkel voorgesteld bij dingen die als onwenselijk beschouwd worden in onze maatschappij. Er is niemand die zegt dat we bijvoorbeeld ‘een persoon met blondheid’ of ‘een persoon met overlengte’ moeten gebruiken. Het probleem is dus niet op welke plaats bepaalde woorden gebruikt worden, maar dat de woorden zelf (en de aandoeningen die daarmee geassocieerd worden) als negatief gezien worden.

Bovendien hebben we – hopelijk – duidelijk gemaakt dat de woorden ‘overgewicht’ en ‘obesitas’ op zichzelf stigmatiserend zijn. Dus ook als je ‘mensen met obesitas’ gebruikt, blijft dat problematisch, ook al denk je dat je daarmee de menselijkheid van iemand beschermt.

Neutrale alternatieven

Voor ons gaat het dus niet alleen over de woorden ‘overgewicht’ en ‘obesitas’ zelf, maar vooral over het BMI-systeem dat afgeschaft moet worden. Dat zorgt er namelijk voor dat bepaalde mensen vanwege hun gewicht als een probleem beschouwd worden. En dat is fout.

Veel mensen stellen dan de terechte vraag welke woorden ze dan wel kunnen gebruiken. Wij raden aan om het woord ‘dik’ te gebruiken als je het hebt over dikke mensen als groep. Als je toch echt een ander alternatief nodig hebt, dan zijn ‘zware mensen’ en ‘mensen met een hoog gewicht’ neutrale omschrijvingen die niet bijdragen aan het stigma dat de BMI in stand houdt.